مشخصات عمومی حوضه آبریز دریاچه ارومیه
حوضه آبریز دریاچه ارومیه واقع در شمال غرب ایران با مساحت ۵۱۸۷۶ کیلومتر مربع یکی از شش حوضه آبریز اصلی کشور است. این حوضه بین استانهای آذربایجان غربی (۴۶%)، آذربایجان شرقی (۴۳%) و کردستان (۱۱%) قرار دارد. دریاچه ارومیه بهعنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و از مهمترین و با ارزشترین اکوسیستمهای آبی ایران و جهان به شمار میآید. اکوسیستم این دریاچه نمونهای شاخص از یک حوضه آبریز بسته است که کلیه روانابهای جاری در رودخانههای حوضه به آن تخلیه میگردد. همچنین اکوسیستم فعال آن شامل دریاچه و حوضه آبریز آن است. در نتیجه مرز حوضه آبریز دریاچه ارومیه، مرز دقیقی را برای مدیریت عوامل مؤثر بر دریاچه و زیستگاههای مهم در حوضه بهوجود آورده است.
شکل-۱- محدوده های مطالعاتی حوضه آبریز دریاه ارومیه
حوضه آبریز دریاچه ارومیه به وسیله بخش شمالی کوههای زاگرس و دامنههای جنوبی کوه سبلان و نیز دامنههای شمالی، غربی و جنوبی کوه سهند احاطه شده است. حدود ۳۳۴۶۹ کیلومتر مربع از سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه را مناطق کوهستانی (۶۵%)، ۱۲۵۶۴ کیلومتر مربع آن را دشتها و کوهپایهها (۲۴%) و ۵۳۲۰ کیلومتر مربع آن را نیز دریاچه ارومیه (۱۰%) در بر گرفته است.
شکل-۲- وضعیت توپوگرافی حوضه آبریز دریاچه ارومیه
حوضه آبریز دریاچه ارومیه شامل سه استان آذربایجانغربی، آذربایجانشرقی و کردستان میباشد که، آذربایجانغربی با درصد مساحت نزدیک ۴۸ درصد بیشرین سطح از این حوضه را به خود اختصاص داده است. همچنین در سطح این حوضه، تعداد ۲۵ محدوده مطالعاتی قرار دارد. در جدول(۱) نحوه تقسیمبندی سیاسی این حوضه نشان داده شده است.
دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه بهدلیل برخورداری از ویژگیهای طبیعی و اکولوژیکی منحصر به فرد، از سال ۱۳۴۶ به عنوان پارک ملی و به همراه جزایر کبودان و قیون داغی جزو مناطق حفاظت شده اعلام شده است. همچنین این دریاچه در سال ۱۳۵۴ به عنوان سایت رامسر( تالاب بینالمللی) تعیین و در سال ۱۳۵۶ جزو مناطق حفاظتشده زیستکره به وسیله سازمان یونسکو اعلام شد.
شکل_۳- تصاویری از دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه یکی از مهمترین و ارزشمندترین زیستبومهای آبی ایران است. نزدیک به ۵۵۰ گونه گیاهی یکساله و چندساله در ناحیه اکولوژیک دریاچه شناسایی شدهاند. پوشش گیاهی غالب این منطقه شامل گونههای شورپسند، خشکیدوست و آبزی میباشد.
دریاچه ارومیه مرکز زمستانگذرانی پرندگان آبزی مهاجر، به ویژه مرغابی و گونههای کنارآبچر بوده واز این رو دارای اهمیت بینالمللی است.
جزایر موجود در دریاچه پذیرای بزرگترین جمعیت زادآور فلامینگو (بالغ بر ۲۰۰۰۰ جفت) و بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ جفت پلیکان سفید بوده است.
۱۱ گونه پرنده آبزی در معرض خطر انقراض در این دریاچه شناسایی شدهاند.
جزایر جنوبی دریاچه زیستگاه دو گونه پستاندار در معرض خطر انقراض، شامل گوزن زرد ایرانی و قوچ ارمنی میباشد.
از جمله مهمترین بیمهرگان موجود در دریاچه میتوان به آرتمیا اشاره کرد که گونهای میگوی آب شور و از گونههای بومی دریاچه ارومیه است. این گونه مهمترین منبع غذایی بسیاری از پرندگان آبزی مانند فلامینگوها به شمار میرود.
در شرایط کنونی به دلیل پسروی و خشکی سطح قابل ملاحظهای از دریاچه ارومیه و کاهش حجم آبی آن، شرایط بسیار سختی برای تداوم حیات گونههای گیاهی و جانوری این دریاچه بهوجود آمده و در برخی از موارد نیز مانند آرتمیا بهدلیل شوری بالای آب دریاچه، حیات آنها متوقف شده است.
شکل-۴- برخی از گونه های جانوری موجود در حوضه آبریز دریاچه ارومیه
لازم به ذکر است که مهمترین منابع تامین آب دریاچه، بارش مستقیم بر روی دریاچه و همچنین منابع آب ورودی به آن از طریق رودخانههای حوضه آبریز میباشد. در شکل (۱)، شمای سیستم رودخانهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان داده شده است.
شکل-۵-شمای سیستم رودخانههای حوضه آبریز دریاچه ارومیه
بر اساس آمار آبدهی رودخانههای منتهی به دریاچه ارومیه، سهم رودخانههای ورودی از جنوب دریاچه در تامین آب مورد نیاز آن ۶۵ درصد و سهم رودخانه آجیچای نیز ۱۰ درصد میباشد (شکل ۶). لذا رودخانههای جنوبی بهویژه زرینهرود از سهم قابل ملاحظهای در تامین آب دریاچه برخودار میباشد.
شکل-۶- سهم رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه
